Giriş
Peki para piyasalarına katılım söz konusu olduğunda davranışlarımızı ne etkiliyor? Kumarbaz yanılgısı, FOMO ve sürü psikolojisi gibi yaygın davranışsal önyargılardan, davranışsal finans psikolojisinin arkasındaki çeşitli etkilere derinlemesine dalarak, para piyasası katılımcılarının neden kötü seçimler yaptığını ve aynı şeyi yapmaktan nasıl kaçınılacağını araştırıyoruz.
Anahtar Çıkarımlar:
- Yanlış fiyatlandırılmış varlıkları ortaya çıkarma umuduyla piyasa analizi yapmanın boşuna olacağını ima eden etkin piyasa hipotezinde (EMH) üç form vardır: zayıf form, yarı güçlü form ve güçlü form.
- Momentum, fiyat hareketlerindeki yükseliş ve düşüş trendlerini ifade eden önemli bir piyasa anomalisidir; momentum ticareti, son kazananları satın almayı ve son kaybedenleri satmayı içeren bir stratejidir.
- Bir fiyat trendinin yaşam döngüsündeki üç aşama; düşük tepki, aşırı tepki ve temel değerdir. Açıklayıcı bir örnek olarak 2017-2018 yıllarında Bitcoin’de yaşanan patlama ve çöküş gösterilebilir.
- Davranışsal önyargılar arasında eğilim etkisi, sürüleştirme, FOMO, demirleme ve kumarbaz yanılgısı sayılabilir.
Her Şeyin Temeli: Etkin Piyasa Hipotezi (EMH)
Nobel ödüllü Eugene Fama ‘nın önerdiği gibi, piyasa fiyatları dayanak varlıklarla ilgili tüm bilgileri yansıtıyorsa, bir piyasa etkindir. Böyle bir durumda, piyasa fiyatı her zaman temel değerle aynıdır. Haber bültenleri temelleri etkiliyorsa, fiyatlar yeni bilgileri dikkate almak için derhal ayarlanmalıdır.
Etkin piyasa hipotezi (EMH ) üç şekilde sınıflandırılabilir:
1. Zayıf form: Geçmiş fiyatlar gelecekteki fiyatlar hakkında herhangi bir bilgi içermez.
Zayıf form, fiyat hareketlerini tahmin etmek için teknik analiz yapma çabalarının boşa gideceği anlamına gelir.
2. Yarı güçlü form: Fiyatlar kamuoyunca bilinen tüm bilgileri doğru bir şekilde özetler.
Bu durum, token fiyatları kamuya açık tüm bilgileri yansıttığından, kripto para birimi hakkında kamuya açık herhangi bir sektör haberini veya piyasa analizini inceleyerek kar elde etmenin imkansız olduğu anlamına gelir.
3. Güçlü form: Fiyatlar tüm içeriden öğrenilen bilgileri ve kamuya açık bilgileri yansıtır.
Güçlü form, ‘içeriden’ olarak adlandırılan bilgilerin bile fiyatlara dahil edildiğini göstermektedir. Eğer finansal piyasalar EMH’nin tanımladığı gibi mükemmel bir şekilde etkinse, o zaman yanlış fiyatlandırılmış varlıkları ortaya çıkarma umuduyla piyasa analizi yapmanın boşuna olacağı anlamına gelir.
Ancak, gerçek bu hipotezden çok daha karmaşıktır.
İşler Her Zaman Değişiyor: Momentum ve Değerin Önemi
EMH’yi çürüten önemli bir piyasa anomalisi, piyasa fiyatlarında gözlemlenen momentumdur. Momentum, fiyat hareketlerindeki yükseliş ve düşüş trendlerini ifade eder: yükselen fiyatlar yükselmeye devam ederken, düşen fiyatlar düşmeye devam eder.
Bu önerme, gelecekteki fiyatlar ile cari fiyatlar arasında bir korelasyon olduğu fikrini desteklediği için zayıf form EMH’yi reddetmektedir. Momentum ticareti bu anomaliye dayanan bir stratejidir ve son zamanlarda kazananları satın almayı ve son zamanlarda kaybedenleri satmayı içerir. Çok sayıda çalışma, momentumun çeşitli piyasalarda ve varlık sınıflarında kalıcılığını doğrulamıştır. Araştırmalar ayrıca Bitcoin’in mevcut getirilerinin günler ve haftalar sonraki getirilerini tahmin edebileceğini gösteriyor.
Piyasa fiyatlarında momentumun varlığını nasıl açıklayabiliriz? Ekonomistler momentumu piyasalardaki ‘düşük tepki’ ve ‘aşırı tepki’ ile açıklamaya çalışmışlardır.
Bir fiyat trendinin yaşam döngüsünde tipik olarak üç aşama vardır. Burada iki grup piyasa katılımcısı olduğunu varsayıyoruz: yalnızca haberlere tepki veren haber izleyicileri ve alım satımları yalnızca geçmiş fiyat değişikliklerine dayanan momentum tüccarları.
1. Aşama: Bir grup haber izleyicisi arasında iyi bir haber yavaş yavaş yayıldığında, iyi haberi satın almaya başlarlar. Varlık, olumlu gelişmeler nedeniyle artık daha yüksek bir temel değere sahiptir. Haber izleyicileri, yeni temel değer ile mevcut işlem fiyatı arasındaki farktan kâr elde etmeye çalışan değer yatırımcılarıdır. Başlangıçta, piyasa katılımcılarının düşük tepkisi nedeniyle fiyat sabit kalır, ancak en son bilgileri yansıtmak için yavaşça yükselir. Bu tür yetersiz tepkiler insanların davranışsal önyargılarından kaynaklanabilir.
2. Aşama: Tüccarlar yavaş yükseliş trendini fark eder ve satın alarak momentumu yukarı çeker. Daha fazla tüccar partiye katıldıkça (örneğin, belki de sürü psikolojisi nedeniyle), fiyat varlığın temel değerinin üzerine çıkarak gecikmeli bir aşırı tepkiye yol açar.
3. Aşama: Piyasa haberleri tam olarak anladığında, yükseliş trendi tersine döner ve fiyat nihayet temel değere yakınsar.
Eğer momentum güçlü olursa, spekülatif bir balon oluşabilir ve sonrasında fiyatlar düşebilir. 2017-2018 yıllarında Bitcoin’de yaşanan patlama ve çöküş buna bir örnektir. Kripto para ve blok zincirinin gelecekteki potansiyeli halk tarafından daha iyi anlaşıldıkça, Bitcoin fiyatı temelleri yansıtacak şekilde yükseldi(aşama 1). Ardından daha fazla tüccar Bitcoin satın aldı ve momentumu yukarı çekti( 2.aşama ). Bitcoin’in fiyatı temel değerini aştı ve piyasa varlıkla ilgili riskler ve sınırlamalar hakkında daha fazla bilgi edinmeye başladı. Piyasada korku, belirsizlik ve şüphe ( FUD olarak bilinir) yayıldı. Sonunda fiyatı düştü(3. aşama).
Davranışsal Önyargılar: Eğilim Etkisi ve Beklenti Teorisi
Piyasa mükemmel derecede verimli olmadığından, bazı alım satım stratejileri kârlı olabilir. Ancak bu stratejileri uygulamak kolay değildir. Buradaki paradoks, insanoğlunun irrasyonelliğinin kısmen bu tür karlar için alan yaratmasıdır, çünkü genellikle rasyonel kararlar verebileceğimize inanırız, özellikle de piyasada oynarken. Yine de davranışsal finans alanındaki bulgular, muhtemelen kendimize aşırı güvendiğimizi ve çeşitli önyargılara açık olduğumuzu göstermiştir.
İlginç bir olgu, yatırımcıların kazançlarını çok erken satma ve kayıplarını çok uzun süre tutma eğiliminde olmalarıdır. Buna eğilim etkisi denir ve fiyat ivmesi başlamadan önce fiyatların neden başlangıçta düşük tepki verme eğiliminde olduğunu açıklar.
Beklenti teorisi , eğilim etkisinin arkasındaki psikolojiyi gösteren bir çerçeve sunmaktadır. Beklenti teorisinin özü, bireylerin potansiyel kazançlarla karşılaştıklarında genellikle riskten kaçındıkları ve potansiyel kayıplarla karşılaştıklarında riski sevdikleri ve kaybetmenin verdiği acıya kazanmanın verdiği mutluluktan daha duyarlı olduklarıdır.
Örneğin, aşağıdakiler arasında bir seçim yapıldığını varsayalım 1) 500 $ kazanma şansı %100 veya 2) 1.000 $ kazanma şansı %50 ve 0 $ kazanma şansı %50. İki seçeneğin beklenen değeri tamamen aynı olsa bile, çoğu insan muhtemelen ilk seçeneği tercih edecektir. Başka bir örnekte, seçim artık şunlar arasındadır 1) 500 $ kaybetme olasılığı %100 veya 2) %50 ihtimalle 1.000$ ve %50 ihtimalle 0$ kaybetme şansı. Pek çok kişi muhtemelen ikinci seçeneği tercih edecektir.
Bazı yatırımcılar, kriptonun uzun vadeli temel büyümesine inanırken kısa vadeli fiyat dalgalanmalarından uzak durarak ‘HODL’ (satın al ve tut) kriptoyu tercih ediyor. İrrasyonel piyasa duyarlılığının fiyatı temel değerinin çok altına çektiğini düşündükleri için fiyatların düşmesi durumunda yine de HODL yapabilirler. Ancak, beklenti teorisinin de gösterdiği gibi, kaybı fark etme konusunda isteksiz olabilirler.
Tuzağa Dikkat: Daha Fazla Davranışsal Önyargı
Eğilim etkisinin yanı sıra, insanların piyasa kararlarını etkileyebilecek başka birçok davranışsal önyargıları vardır.
1. Sürü Davranışı ve Kaybetme Korkusu (FOMO)
Bir varlık fiyatı güçlü bir yükseliş trendine girdiğinde birçok kişi bu trende atlar ve histeri fiyatı daha da yükseltir. Bu ‘sürü davranışı’, yatırımcıların kârlı fırsatları kaçır maktan korktukları ve bu nedenle trendden alım yapmaya hevesli oldukları ‘kaçırma korkusu’(FOMO) ile ilgilidir. Ancak böyle bir zihniyet sadece perakende ve amatör tüccarlarda görülmez. Yatırım fonları gibi kurumsal oyuncular da portföy performanslarının piyasa getirilerinin gerisinde kalmasından korktukları için sürü davranışı sergilemektedir.
2. Doğrulayıcı Önyargı
İnsanlar genellikle önce belirli bir inanca sahip olurlar. Daha sonra fikirlerini destekleyen bilgileri arama eğilimindedirler, bu da neden bazen son fiyat hareketlerini gelecekteki fiyat hareketlerinin göstergesi olarak görebildiklerini açıklar. Tüccarlar daha sonra son zamanlarda para kazanan varlıklardan daha fazla satın alır ve fiyat hareketinde düşüş eğilimi olanları satar. Bu tür davranışlar kendi kendini gerçekleştirebilir ve fiyat ivmesinin artmasına katkıda bulunan bir faktör olabilir.
3. Demirleme Etkisi
Çıpalama, insanların geçmiş bilgilere bağlı kalabileceği ve görüşlerini yeni bilgilere göre yetersiz bir şekilde ayarlayabileceği teorisine sahip bir algı yanlılığıdır. Demirleme, momentum anomalisindeki ilk düşük tepki için alternatif bir açıklamadır.
4. Kumarbaz Yanılgısı ve Sıcak El Yanılgısı
Kumarbazın yanılgısı, bir sinyalin önceki çekilişlerde devam etmesinin şansını artırdığı inancını ifade eder. bir sonraki çekilişte başka bir sinyale sahip olmak. Basit bir örnek, yazı tura atıp arka arkaya on yazı gelmesi ve bir sonraki atışta tura geleceğini düşünmektir. Ya da Bitcoin fiyatı art arda on gün boyunca yükselmeye devam ederse, fiyatın ertesi gün geri çekilmesi beklenebilir.
Buna karşılık, sıcak el yanılgısı, bir dizinin tersine dönmek yerine aşırı kalıcılık sergileyeceği inancıdır. Örneğin, bir kripto yorumcusunun haftalarca piyasa hareketleri hakkında doğru tahminler yaptığını varsayalım. Bu durumda, insanlar bunun doğru tahminler yapmaya devam edecek ortalamanın üzerinde bir yorumcu olduğunu düşünebilir.
Yukarıdaki iki olgu çelişkili gibi görünse de aynı istatistiksel yanılgıya bağlıdır: İnsanlar, küçük bir örneklemde gözlemledikleri şeyin, örneklemin alındığı tüm popülasyonla aynı olması gerektiğini varsayma eğilimindedir.
Gerçek şu ki, insanlar küçük bir örneklemde seri olasılığını hafife alıyor. Yorumcunun durumunda, küçük örneklemden çıkarım yaparlar ve kazanma serisinin yorumcunun uzun vadede piyasadan daha iyi performans gösterme yeteneğinin güçlü bir kanıtı olduğu sonucuna varırlar.
Sonuç
Davranışsal önyargıları anlamak, özellikle duyguların ve abartının birçok insanın kararlarında büyük rol oynayabildiği kripto dünyasında akıllı piyasa kararlarının anahtarıdır. Bu kavramlar, karar verirken piyasanın duyarlılığına ve kendi önyargılarımıza karşı uyanık kalmamız için bize hatırlatıcı olabilir.
Durum Tespiti ve Kendi Araştırmanızı Yapın
Bu makalede listelenen tüm örnekler yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Bu tür bilgileri veya diğer materyalleri yasal, vergi, yatırım, finansal veya diğer tavsiyeler olarak yorumlamamalısınız. Burada yer alan hiçbir şey, Crypto.com tarafından herhangi bir dijital varlığa yatırım yapmak, satın almak veya satmak için bir talep, öneri, onay veya teklif teşkil etmeyecektir. Dijital varlıkların alım satımından elde edilen getiriler, kendi yargı bölgenizde veya vergi amaçlı olarak ikamet ettiğiniz yargı bölgelerinde sermaye kazancı vergisi ve/veya gelir vergisi dahil olmak üzere vergiye tabi olabilir. Crypto.com ürünlerinin veya özelliklerinin herhangi bir açıklaması yalnızca açıklama amaçlıdır ve bir onay, davet veya talep teşkil etmez.
Geçmiş performans, gelecekteki performansın garantisi veya öngörücüsü değildir. Dijital varlıkların değeri artabilir veya azalabilir ve satın alma fiyatınızın tamamını veya önemli bir miktarını kaybedebilirsiniz. Dijital bir varlığı değerlendirirken, mümkün olan en iyi kararı vermek için kendi araştırmanızı ve durum tespitinizi yapmanız çok önemlidir, çünkü herhangi bir satın alma işlemi tamamen sizin sorumluluğunuzda olacaktır.
